Ως χώρα έχουμε καταγράψει μια θλιβερή πρωτιά: τα Ελληνόπουλα εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Το 20,6% των παιδιών ηλικίας 4-6 ετών, το 38,5% των παιδιών ηλικίας 6 – 10 ετών και το 41,2% των παιδιών ηλικίας 10 – 12 ετών, στη χώρα μας, είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα, σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις.
Στην Anytime ξέρουμε ότι ως γονιός αγωνιάς για την καλή υγεία του παιδιού σου, γι’αυτό και ρίχνουμε φως στους παράγοντες κινδύνου και τις επιπτώσεις της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας και σου παρουσιάζουμε τρόπους για να διατηρηθεί το βάρος του παιδιού σου σε φυσιολογικά επίπεδα.
Αίτια και παράγοντες κινδύνου για την παιδική και εφηβική παχυσαρκία
Γνωρίζουμε πως για να διατηρηθεί το βάρος σταθερό, η πρόσληψη ενέργειας και η ενεργειακή δαπάνη πρέπει να είναι σε ισορροπία (ενεργειακό ισοζύγιο). Όταν η ενέργεια που προσλαμβάνουμε «περισσεύει», αποθηκεύεται ως λίπος, το οποίο με την πάροδο του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε υπέρβαρο ή παχυσαρκία.
Αυτό που μπορούμε με σιγουριά να πούμε είναι πως η παιδική παχυσαρκία δεν έχει ένα και μοναδικό αίτιο, καθώς η ενεργειακή ανισορροπία μπορεί να οφείλεται σε μια σύνθετη αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων (κινδύνου).
Ακολουθούν οι πιο βασικοί παράγοντες:
Εγκυμοσύνη και πρώτα στάδια της ζωής
- Υπέρβαρο/παχυσαρκία ή υποσιτισμός της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη
- Πρόωρη (σε ηλικία 4 μηνών ή λιγότερο) εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών πέραν του θηλασμού
Διατροφικοί παράγοντες
- Μεγάλα γεύματα (υπερβολικές για την ηλικία μερίδες)
- Υπερβολική κατανάλωση ροφημάτων με ζάχαρη (π.χ. αναψυκτικών)
Συμπεριφορές/τρόπος ζωής
- Παράλειψη πρωινού γεύματος
- Υπερβολική κατανάλωση σνακ (ιδιαίτερα πλούσιων σε λιπαρά, ζάχαρη, αλάτι), τσιμπολόγημα
- Ανεπαρκής ύπνος
- Χαμηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας
- Υπερβολή έκθεση σε οθόνες (τηλεόραση, υπολογιστής, tablet κ.α.)
Κοινωνικό περιβάλλον
- Ανθυγιεινές συνήθειες (διατροφής/τρόπου ζωής) της οικογένειας ή/και των φίλων
- Στρες στην οικογένεια
- Έλλειψη αποδοχής από συνομήλικους
- Χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση
Ψυχολογικοί παράγοντες
- Όπως παρορμητικότητα, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένο άγχος
Γονίδια
- Στοιχεία από μελέτες σε μονό- και διζυγωτικά δίδυμα (μοιράζονται το 100% και 50% των γονιδίων τους, αντίστοιχα) και μελέτες υιοθεσίας με δίδυμα (ίδια γονίδια, διαφορετικά περιβάλλοντα) υποδηλώνουν ότι το 40-70% του κινδύνου για παχυσαρκία μπορεί να εξηγηθεί από γενετικές διαφορές.
*Η ύπαρξη ενός “ένοχου” γονιδίου δεν σημαίνει απαραίτητα την εμφάνιση παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία, αφού όπως είπαμε παραπάνω είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση.
Οι βασικές επιπτώσεις του προβλήματος
Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις ότι η παιδική παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα με πολύπλευρες επιπτώσεις. Κάποιες από αυτές κάνουν την εμφάνισή τους κατά την παιδική ηλικία ενώ άλλες αργότερα στη ζωή.
Υγεία του σώματος
- Όταν ένα παιδί είναι παχύσαρκο, έχει αυξημένες πιθανότητες να διατηρήσει την παχυσαρκία και στην ενήλικη ζωή.
- Το υπερβολικό σωματικό βάρος μπορεί να σταθεί εμπόδιο στη φυσιολογική λειτουργία ορισμένων οργάνων αλλά και σε μεταβολικές διεργασίες, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές ήδη από νεαρή ηλικία. Για παράδειγμα, η παιδική παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου, που σχετίζεται με προβλήματα όπως ο διαβήτης τύπου 2 και η καρδιαγγειακή νόσος.
- Τα παιδιά με παχυσαρκία έχουν επίσης αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα του αναπνευστικού, όπως άσθμα και αποφρακτική άπνοια ύπνου.
- Άλλη μια πιθανή συνέπεια της παιδικής παχυσαρκίας είναι τα μυοσκελετικά προβλήματα. Το αυξημένο σωματικό βάρος μπορεί να οδηγήσει σε «υπερφόρτωση» του μυοσκελετικού συστήματος, προκαλώντας πιθανή δυσφορία, πόνο, σκελετική δυσπλασία, μειωμένη κινητικότητα και ισορροπία. Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά έχουν σχετικά ασθενέστερα οστά, γεγονός που τα καθιστά πιο ευάλωτα σε κατάγματα.
Οι ψυχοκοινωνικές συνέπειες της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας
Ο στιγματισμός και οι διακρίσεις είναι, δυστυχώς, ψυχοκοινωνικές συνέπειες που συνοδεύουν την παιδική παχυσαρκία ακόμα και σήμερα. Εξαιτίας αυτών, τα παχύσαρκα παιδιά έχουν αυξημένες πιθανότητες:
- να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
- να εμφανίσουν κατάθλιψη
- να είναι κοινωνικά απομονωμένα
- να έχουν μειωμένη απόδοση στο σχολείο
Πρόληψη και αντιμετώπιση
Για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι επιχειρήσεις και η πολιτεία μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να υιοθετήσουν υγιεινές συνήθειες, άλλοι δρώντας ως πρότυπα και άλλοι παρέχοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
Ως γονιός, κάποιες απλές συμβουλές που μπορείς να ακολουθήσεις είναι:
- Δώσε προσοχή στο μέγεθος των μερίδων του παιδιού σου. Κάθε παιδί χρειάζεται να τρώει ανάλογα με τις ανάγκες του και η μερίδα ενός ενήλικα στις περισσότερες περιπτώσεις τις υπερκαλύπτει!
- Μη χρησιμοποιείς το φαγητό (π.χ. γλυκά) ως ανταμοιβή για το παιδί σου. Αντί γι’ αυτό, δοκίμασε να περάσεις ποιοτικό χρόνο μαζί του, να παίξετε ή ακόμα να κάνετε και κάποιο σπορ μαζί.
- Ενθάρρυνε το παιδί σου να δοκιμάσει νέα τρόφιμα, ώστε να μάθει να αποδέχεται και να εκτιμά ένα ευρύ φάσμα γεύσεων. Η απόρριψη νέων τροφών είναι φυσιολογική, ειδικά σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά η πολλαπλή έκθεση σε ένα τρόφιμο αυξάνει τις πιθανότητες το παιδί τελικά να το εντάξει στη διατροφή του.
- Βεβαιώσου ότι το παιδί σου κοιμάται επαρκώς (μεταξύ 9 και 14 ωρών, ανάλογα με την ηλικία του).
- Ενθάρρυνε τη σωματική δραστηριότητα του παιδιού σου. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ένα παιδί πρέπει να είναι σωματικά ενεργό τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα.
Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στα παιδιά και τους εφήβους, σημείο-κλειδί αποτελεί, όπως και στους ενήλικες, η εξατομίκευση. Είναι σημαντικό, λοιπόν, για αρχή να γίνει αξιολόγηση από έναν εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας, ιδανικά έναν διαιτολόγο-διατροφολόγο με εμπειρία στη διαχείριση περιστατικών παιδικής παχυσαρκίας σε συνεργασία με παιδίατρο. Έτσι, μπορούν να προσδιοριστούν τα βασικά αίτια του προβλήματος και στη συνέχεια να σχεδιαστεί μια παρέμβαση που να εστιάζει σε αυτά.
Όσον αφορά το κομμάτι της διατροφής, ένα σημείο στο οποίο χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι ο περιορισμός των θερμίδων, που δεν πρέπει να είναι πολύ δραστικός, αφού αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποτυχία στη μακροχρόνια τήρηση της δίαιτας. Η διατροφή των παιδιών χρειάζεται να είναι ισορροπημένη και να καλύπτει τις ανάγκες τους σε όλα τα πολύτιμα θρεπτικά συστατικά έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η υγιής ανάπτυξή τους.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παρεμβάσεις δεν περιλαμβάνουν μόνο αλλαγές στη διατροφή των παιδιών, αλλά στοχεύουν και σε άλλες συνήθειες και συμπεριφορές της καθημερινής ζωής, όπως είναι η σωματική δραστηριότητα και ο χρόνος έκθεσης σε οθόνες.
Ένα παράδειγμα προσέγγισης πολλαπλών συμπεριφορών είναι το λεγόμενο “5-2-1-0”, το οποίο αντιπροσωπεύει:
- 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως
- 2 ώρες (maximum) έκθεσης σε οθόνες
- 1 ώρα (minimum) σωματικής δραστηριότητας
- ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ροφημάτων με ζάχαρη π.χ. αναψυκτικών
Τώρα που γνωρίζεις πώς μπορεί να διατηρήσεις το βάρος του παιδιού σου σε φυσιολογικά επίπεδα, έχεις τη δυνατότητα να φροντίσεις έγκαιρα για την καλή υγεία του, θέτοντας τις βάσεις για μια ποιοτική ζωή στο μέλλον του. Θέλεις να μάθεις πώς μπορείς να ζεις κάθε στιγμή μαζί με το παιδί σου ακόμα πιο χαρούμενα και ξέγνοιαστα;